Tsunami (津波)

 Η λέξη tsunami είναι ιαπωνική και συγκεκριμένα αποτελείται από τις λέξεις tsu και nami όπου tsu σημαίνει λιμάνι και nami σημαίνει κύμα, δηλαδή tsunami σημαίνει το κύμα του λιμανιού. Τα tsunamis είναι κύματα με πολύ μεγάλο μήκος κύματος, 100 έως και 200 χιλιόμετρα (100-200 km) από κορυφή σε κορυφή, και με πολύ μεγάλη περίοδο κύματος που μπορεί να φθάσει ακόμη και την μία ώρα. Στον ανοικτό ωκεανό ταξιδεύουν με ταχύτητες μεγαλύτερες ακόμη και από την ταχύτητα του ήχου! Αυτές οι ταχύτητες κυμαίνονται από 600 έως και 800 χιλιόμετρα την ώρα (600-800 km/h). Αυτό σημαίνει ότι ένα tsunami που δημιουργείται στην Χιλή, από υποθαλάσσιο σεισμό λόγω της βύθισης της τεκτονικής πλάκας Nazca κάτω από την νοτιοαμερικανική πλάκα, μπορεί να φθάσει στην Χαβάη σε 15 ώρες και στην Ιαπωνία σε 22 περίπου ώρες. Το tsunami όταν διασχίσει τον ωκεανό (όταν λέμε tsunami δεν εννοούμε ένα κύμα, αλλά μια σειρά κυμάτων το ένα πίσω από το άλλο) έχει πολύ μικρό ύψος που συνήθως φθάνει το ένα μέτρο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα πλοία που διασχίζουν τον ωκεανό και συναντιούνται σε βαθιά νερά με το tsunami όχι μόνο να μην παθαίνουν καμιά απολύτως ζημιά αλλά και οι άνθρωποι που είναι πάνω σε αυτά να μην αντιλαμβάνονται καν το tsunami πριν, τη στιγμή και αφού περάσει από αυτούς.

Ένα tsunami μπορεί να δημιουργηθεί με τους ακόλουθους τρόπους: από σεισμό ηπειρωτικό ή υποθαλάσσιο, από έκρηξη κάποιου ηφαιστείου που βρίσκεται εγγύς της θάλασσας, ακόμη και από την πτώση στη θάλασσα κάποιου μετεωρίτη. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως ο Θουκυδίδης ήταν ο πρώτος που συνέδεσε την γένεση ενός tsunami με υποθαλάσσιο σεισμό.

TΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ
Έτσι ονομάζεται η περιοχή της Γης που περιβάλλει τον Ειρηνικό Ωκεανό και έχει  τη μεγαλύτερη ηφαιστιακή και σεισμική δραστηριότητα.Είναι η περιοχή που δημιουργούνται μεγάλα tsunamis.



Στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών λαμβάνει χώρα ή απομάκρυνση δύο λιθοσφαιρικών πλακών, για παράδειγμα απομάκρυνση ωκεάνιας από ωκεάνια πλάκα με αποτέλεσμα την άνοδο μάγματος και την δημιουργία ωκεάνιου φλοιού ή λαμβάνει χώρα υποβύθιση μιας λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από μία άλλη, πχ μιας ωκεάνιας κάτω από μία ηπειρωτική με αποτέλεσμα την καταστροφή της ωκεάνιας πλάκας, την ορογένεση και φυσικά την πρόκληση σεισμών μεγάλου μεγέθους της κλίμακας Richter. Μάλιστα ο ωκεάνιος φλοιός που δημιουργείται από την απομάκρυνση δύο ωκεάνιων πλακών είναι ίσος με αυτόν που καταστρέφεται κατά την υποβύθιση μιας ωκεάνιας πλάκας κάτω από μια ηπειρωτική πλάκα. Στις περιοχές όπου λαμβάνει χώρα υποβύθιση μιας ωκεάνιας πλάκας κάτω από μία ηπειρωτική πλάκα όπως στις περιοχές στην περιφέρεια του Ειρηνικού ωκεανού, δημιουργούνται μεγάλοι υποθαλάσσιοι σεισμοί οι οποίοι προκαλούν tsunami είτε από κάποια βίαιη ανύψωση του ωκεάνιου πυθμένα (ρήγμα) είτε λόγω κάποιας υποθαλάσσιας κατολίσθησης. Για παράδειγμα στον Ειρηνικό ωκεανό tsunamis δημιουργούνται συχνά στην Χιλή, στην Ιαπωνία, στην χερσόνησο της Καμτσάκα αλλά και στην Αλάσκα. Σε όλες αυτές τις περιοχές που βρίσκονται στην περιφέρεια του Ειρηνικού ωκεανού λαμβάνει χώρα υποβύθιση ωκεάνιας πλάκας κάτω από ηπειρωτική με αποτέλεσμα την έντονη σεισμικότητα και την πρόκληση tsunamis. Συγκεκριμένα στην νότια Αμερική η πλάκα Nazca βυθίζεται κάτω από την πλάκα της νότια Αμερικής, η πλάκα του Ειρηνικού βυθίζεται κάτω από την πλάκα της βόρειας Αμερικής στην περιοχή της Αλάσκας, κάτω από την ευρασιατική πλάκα στην περιοχή της Καμτσάκας και της Ιαπωνίας και κάτω από την πλάκα των Φιλιππίνων. Επιπλέον η αυστραλό – ινδική πλάκα βυθίζεται κάτω από την ευρασιατική πλάκα στην περιοχή της Ινδοκίνας. Σε όλες αυτές τις περιοχές η σεισμικότητα είναι εντονότατη, με υποθαλάσσιους σεισμούς οι οποίοι μπορούν να οδηγήσουν σε δημιουργία tsunami. Πρέπει να σημειωθεί εδώ πως για να προκαλέσει ένας υποθαλάσσιος σεισμός tsunami θα πρέπει να είναι τουλάχιστον βαθμού 7,5 της κλίμακας Richter.
Στις εικόνες φαίνεται ο τρόπος δημιουργίας  του θαλάσσιου κύματος tsunami .

 Παραδείγματα tsunamis που προκλήθηκαν από υποθαλάσσιους σεισμούς στην περιοχή του Ειρηνικού ωκεανού υπάρχουν αρκετά. Στις 3 Φεβρουαρίου του 1923 ένας σεισμός βαθμού 8,3 της κλίμακας Richter στην περιοχή της Καμτσάκας προκάλεσε ένα tsunami ύψους 8 μέτρων που προκάλεσε καταστροφές στην παράκτια ζώνη της Καμτσάκας και της Χαβάης. Επίσης το συγκεκριμένο tsunami αν και εξασθενημένο έφθασε ως την Ιαπωνία και την Καλιφόρνια. Στις 7 Δεκεμβρίου του 1944 από σεισμό βαθμού 8,1 της κλίμακας Richter, στην χερσόνησο Κιι της Ιαπωνίας, προκλήθηκε tsunami που στην Ιαπωνία ήταν υπεύθυνο για τον θάνατο 998 ανθρώπων ενώ 2135 άνθρωποι τραυματίστηκαν σοβαρά. Επιπλέον 26135 σπίτι καταστράφηκαν ολοκληρωτικά ενώ 46950 σπίτια καταστράφηκαν μερικώς. Το συγκεκριμένο tsunami έφθασε έως την Χαβάη και τις Αλεούτιες νήσους. Στις 20 Δεκεμβρίου του 1946 ένας σεισμός βαθμού 8,1 της κλίμακας Richter στην Χονσού της Ιαπωνίας προκάλεσε tsunami που κατέστρεψε 1451 σπίτια (άλλα 2598 τα κατέστρεψε ο σεισμός) και σκότωσε 1443 ανθρώπους. Το συγκεκριμένο tsunami παρατηρήθηκε πολύ εξασθενημένο στην Καλιφόρνια, στο Περού και στη Χαβάη.

Πέρα από τον Ειρηνικό ωκεανό, tsunami από υποθαλάσσιο σεισμό, μπορεί να προκληθεί και στον Ατλαντικό ωκεανό αν και το φαινόμενο στην περιοχή του Ατλαντικού είναι σπάνιο καθώς λείπουν οι ζώνες υποβύθισης λιθοσφαιρικών πλακών που θα μπορούσαν να προκαλέσουν υποθαλάσσιους σεισμούς άρα και tsunami. Για την ακρίβεια η μοναδική ζώνη υποβύθισης του Ατλαντικού ωκεανού βρίσκεται στην περιοχή της Καραϊβικής όπου η αμερικάνικη πλάκα βυθίζεται κάτω από την πλάκα της Καραϊβικής. Ωστόσο η συγκεκριμένη ζώνη υποβύθισης είναι αρκετά μικρή αν την συγκρίνουμε με τις αντίστοιχες ζώνες υποβύθισης του Ειρηνικού ωκεανού και δεν δίνει συχνά σεισμούς που θα μπορούσαν να προκαλέσουν tsunami. Το πιο γνωστό tsunami στον Ατλαντικό είναι αυτό που συνέβη την 1 Νοεμβρίου του 1755 από σεισμό μεγάλου μεγέθους (>7,5 της κλίμακας Richter) με επίκεντρο στην θαλάσσια περιοχή της Λισαβόνας στην Πορτογαλία. Το συγκεκριμένο tsunami χτύπησε τις ακτές της Πορτογαλίας, Ισπανίας, βόρειας Αφρικής (Μαρόκο) καθώς και τις ακτές των νησιών της Καραϊβικής. Στην Λισαβόνα το tsunami κατέφθασε μέσα σε 20 λεπτά από τη πρόκληση του σεισμού και είχε ύψος έως και 12 μέτρα. Κύματα ύψους 7 μέτρων έφθασαν μέχρι και τις Κάτω Χώρες (Ολλανδία, Βέλγιο). Από το tsunami υπολογίζεται πως σκοτώθηκαν 60000 με 100000 άνθρωποι!

Πέρα από τους σεισμούς tsunami μπορεί να προκαλέσει και η έκρηξη ενός ηφαιστείου που βρίσκεται πολύ κοντά στην θάλασσα ή πρόκειται για ένα νησί/ηφαίστειο όπως για παράδειγμα η Σαντορίνη (Θήρα). Ακόμη και ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο είναι δυνατόν να προκαλέσει tsunami, με ένα από αυτά να είναι το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Marsili το οποίο βρίσκεται στην Τυρρηνική θάλασσα 150 χιλιόμετρα ΝΔ της Νάπολης. Το συγκεκριμένο υποθαλάσσιο ηφαίστειο βρίσκεται 450 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, έχει ασταθή τοιχώματα και ένα εκτεταμένο μαγματικό θάλαμο. Σύμφωνα με τους ειδικούς είναι πολύ πιθανή μία έκρηξη του συγκεκριμένου υποθαλάσσιου ηφαιστείου η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει tsunami από τις τεράστιες δυνάμεις που θα ασκηθούν από το μάγμα κατά την ανοδική του πορεία προς την επιφάνεια της θάλασσας καθώς και από την κατάρρευση των τοιχωμάτων του ηφαιστείου (υποθαλάσσια κατολίσθηση). Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως ένα tsunami που προκαλείται από ηφαιστειακή έκρηξη μπορεί να είναι το ίδιο ισχυρό με ένα tsunami που προκαλείται από σεισμό. Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1638 π.Χ. προκάλεσε ένα tsunami τεραστίων διαστάσεων που έπληξε όλη την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και ισοπέδωσε στην κυριολεξία τις παράλιες περιοχές της βόρειας Κρήτης. Συγκεκριμένα η έκρηξη ήταν τόσο ισχυρή που προκάλεσε την κατάρρευση του ηφαιστειακού κώνου και εκτοξεύθηκαν στον ουρανό 60 κυβικά χιλιόμετρα ηφαιστειακού υλικού. Η συγκεκριμένη ηφαιστειακή έκρηξη έχει δείκτη VEI 7 (volcanic explosivity index) και είναι από τις μεγαλύτερες καταγεγραμμένες ηφαιστειακές εκρήξεις στην ιστορία του ανθρώπου, μία θέση μόλις πίσω από την μεγαλύτερη έκρηξη ηφαιστείου που συνέβη ποτέ, αυτή του Ταμπόρα στην Ινδονησία το 1815. Πριν την μεγάλη έκρηξη της Σαντορίνης και για ένα διάστημα δεκάδων ημερών σημειώνονταν σεισμοί οι οποίοι λειτούργησαν ως προειδοποιητικός συναγερμός για τους κατοίκους οι οποίοι εκκένωσαν το νησί. Όσον αφορά τον τρόπο που προκλήθηκε το tsunami υπάρχουν δύο απόψεις: σύμφωνα με την πρώτη άποψη πυροκλαστική ροή όγκου 30 km3 και πάχους 50 μέτρων που προκλήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου κατευθύνθηκε προς την θάλασσα με ταχύτητα 170 μέτρων/δευτερόλεπτο προκαλώντας ένα tsunami ύψους 30 μέτρων!

Υπολογίζεται μάλιστα πως η πυροκλαστική ροή προχώρησε έως και 40 χιλιόμετρα μέσα στη θάλασσα! Οι υποστηρικτές της δεύτερης άποψης λένε πως με την κατάρρευση του ηφαιστειακού κώνου προκλήθηκε tsunami ύψους 17 μέτρων. Όπως και να έχει το tsunami που προκλήθηκε από την έκρηξη του ηφαίστειου της Σαντορίνης έπληξε τα γύρω νησιά του Αιγαίου και φυσικά την Κρήτη χωρίς όμως να σχετίζεται πλέον η καταστροφή του μινωικού πολιτισμού με την συγκεκριμένη ηφαιστειακή έκρηξη καθώς από διάφορες μεθόδους χρονολόγησης (ράδιο-, δένδρο-, πάγο- χρονολόγηση) διαπιστώθηκε πως είναι προγενέστερη (1638 π.Χ.) της περιόδου όπου είναι αποδεκτό πως καταστράφηκε ο λαμπρός πολιτισμός των Μινωιτών (15ος αιώνας π.Χ.). Με άλλα λόγια το tsunami του 17ου αιώνα π.Χ. μπορεί να προκάλεσε τεράστιες καταστροφές στα βόρεια παράλια της Κρήτης και εισήλθε αρκετά μέτρα στην ενδοχώρα ωστόσο δεν έβλαψε καθόλου ενδότερα σημεία όπως πόλεις σαν την Κνωσό, Φαιστό ή τις Αρχανές. Συμπληρωματικά πρέπει να αναφερθεί εδώ πως πέρα από το tsunami από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης τα υλικά τα οποία εκτοξεύθηκαν (θηραϊκή γη/ελαφρόπετρα) έφθασαν και ως την Αίγυπτο (δέλτα του Νείλου) ενώ τα ηφαιστειακά αέρια που έφθασαν έως την στρατόσφαιρα προκάλεσαν μείωση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 3 κελσίου για τουλάχιστον 3 έτη. Επίσης οι αποθέσεις τέφρας και ελαφρόπετρας στην Σαντορίνη, την Θηρασία και το Ασπρονήσι φθάνουν τα 80 μέτρα πάχος.
Όλα αυτά τα ηφαίστεια που προκάλεσαν τα tsunamis βρίσκονται σε συγκεκριμένες περιοχές πάνω στη γη και όχι φυσικά τυχαία. Συγκεκριμένα βρίσκονται σε περιοχές όπου λαμβάνει χώρα υποβύθιση μίας λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από μια άλλη, με αποτέλεσμα η πλάκα που βυθίζεται να λιώνει και να δίνει μάγμα το οποίο συγκεντρώνεται σε μαγματικούς θαλάμους και διαφεύγει προς την επιφάνεια της γης μέσω οπών που υπάρχουν πάνω σε αυτήν και που είναι τα ηφαίστεια. Σήμερα από τα 450 ενεργά ηφαίστεια που υπάρχουν στην ξηρά και τα 80 ενεργά ηφαίστεια που υπάρχουν στην θάλασσα το 60% από αυτά εντοπίζεται στην περιφέρεια του Ειρηνικού ωκεανού (Ring of Fire), το 17% στο κέντρο του Ειρηνικού ωκεανού, το 14% στο τόξο της Ινδονησίας και ένα 9% εντοπίζεται στην Μεσόγειο και στην Αφρική.
Όσον αφορά τον ελλαδικό χώρο και πιο συγκεκριμένα τον χώρο του Αιγαίου πελάγους το πιο πρόσφατο tsunami είναι αυτό που προκλήθηκε στις 9 Ιουλίου του 1956 από υποθαλάσσια κατολίσθηση εξαιτίας ενός σεισμού μεγέθους 7,5 στην κλίμακα Richter με επίκεντρο την θαλάσσια περιοχή της νήσου Αμοργού. Το tsunami χτύπησε τα γύρω νησιά μεταξύ των οποίων ήταν και η Κάλυμνος από όπου και υπάρχουν σχετικές μαρτυρίες σύμφωνα με τις οποίες ελάχιστα λεπτά μετά τον σεισμό η θάλασσα άρχισε να μαζεύεται προς τα μέσα έως και 200 μέτρα (!) και αμέσως μετά έφθασε το πρώτο κύμα που είχε ύψος σχεδόν 4 μέτρα. Συγκεκριμένα έλαβαν χώρα τρεις διαδοχικές εισχωρήσεις και αποχωρήσεις της θάλασσας. Η θάλασσα εισχωρούσε αρκετές εκατοντάδες μέτρα μέσα στο νησί ενώ όταν τα νερά αποχωρούσαν παρέσυραν μαζί τους από ζώα έως και δένδρα. Στις περισσότερες περιοχές το έδαφος απογυμνώθηκε. Τα ύψος του tsunami ήταν 25 μέτρα στην Αμοργό, 20 μέτρα στην Αστυπάλαια, 10 μέτρα στην Φολέγανδρο, 5 μέτρα στους Λειψούς ενώ έφθασε και ως την Χίο και την Ρόδο με ύψος 0,15 και 0,20 μέτρα αντίστοιχα. Επίσης σύμφωνα με τους ειδικούς σήμερα μια περιοχή στην Ελλάδα που κινδυνεύει από tsunami είναι η θαλάσσια περιοχή του Κορινθιακού κόλπου που γεωλογικά αποτελεί μία τεκτονική τάφρο. Η περιοχή κόβεται από πολλά ρήγματα τα οποία κάνουν τα πρανή να έχουν μεγάλη κλίση, οι παράκτιες αποθέσεις είναι χαλαρές και ασταθής και η σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή είναι έντονη.

Πηγή:1)geologica.com 2)wikipedia3)BigBOSS4)BBC