Μπορεί η επιστήμη να απαντήσει στην ερώτηση«Γιατί»;

Η ανάπτυξη της επιστήμης  συχνά παρουσιάζεται ως σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας,σύγκρουση ανάμεσα στο φυσικό και το υπερφυσικό. Αλλά ήταν εξίσου μια σύγκρουση , αν όχι περισσότερο, με τις  Αριστοτελικές έννοιες: μια αλλαγή από την έμφαση του Αριστοτέλη σχετικά με το «γιατί»των όντων ,στο   κυρίαρχο ρόλο του « πώς». Για να γίνει το «πώς»η επικρατούσα τάση, η επιστήμη χρειάστηκε να ξεπεράσει την αντίσταση, πρώτα και κύρια, από το ακαδημαϊκό κατεστημένο και δευτερευόντως από την εκκλησία. Η αντίληψη των Ακαδημαϊκών της εποχής ότι προέχει η ανεύρεση του «γιατί», εκπροσωπούμενη από τους μαθητές του Αριστοτέλη και τη σχολαστική παράδοση, ήταν τουλάχιστον εξίσου ηχηρή στην καταδίκη του Γαλιλαίου  όπως και της Εκκλησίας.Ο Γαλιλαίος, ξεκινώντας από φοιτητής και για το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του, ήταν σε σύγκρουση με τους  Φυσικούς Φιλοσόφους. (Τους οποίους δεν θα τους αποκαλούσαμε επιστήμονες με τη σημερινή σημασία).Η διαμάχη του με την εκκλησία ήταν κυρίως προς το τέλος της καριέρας του, αφού ήταν πενήντα ετών και πιο σοβαρά, όταν ήταν σχεδόν εβδομήντα. Η ίδια η εκκλησία, ακόμη και σήμερα επικαλείται τις γνωμοδοτήσεις των Φυσικών Φιλοσόφων για να δικαιολογήσει την καταδίκη της  ιδέας ότι η γη κινείται. Στο τέλος η επιστήμη και οι διαδόχοι του Γαλιλαίου νίκησαν  και η Φυσική Φιλοσοφία του Αριστοτέλη ηττήθηκε:To γεωκεντρικό σύστημα,  με μια σταθερή γη,και ένα τέλειο ουρανό  (η κυκλική τροχιά των πλανητών τροχιών και η τέλεια σφαιρικοί πλανήτες),ανατράπηκε οριστικά με τη διατύπωση των νόμων  του Κέπλερ. Βέβαια υπάρχει η απορία γιατί οι φιλόσοφοι περνούν ακόμα τόσο πολύ χρόνο στη μελέτη του Αριστοτέλη; 

Ωστόσο, ο Αριστοτέλης είχε μερικές καλές ιδέες που δυστυχώς εγκαταλείφτηκαν. Μια τέτοια ιδέα, είναι η κατάταξη των αιτιών που δίνεται από τον Αριστοτέλη. Οι τέσσερις τύποι αιτιών που εντοπίστηκαν είναι η αρχική  ,η υλική,η αποτελεσματική και η αιτία του τελικού σκοπού. Πίστευε ότι οι τέσσερις αυτές αιτίες ήταν αναγκαίες και επαρκείς για να εξηγήσει οποιαδήποτε φαινόμενα. Η αρχική αιτία είναι το σχέδιο , η υλική αιτία είναι αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένο κάθε τι, η αποτελεσματική αιτία είναι το «πώς», και η τελική αιτία είναι το «γιατί». Στην οικοδόμηση ενός σπιτιού ,η αρχική  αιτία είναι ο σχεδιασμός και αποτελεί το πρώτο βήμα, η υλική αιτία είναι αυτό από το οποίο είναι κτισμένο  (το ξύλο, τούβλο, γυαλί, κλπ), οι αποτελεσματικές αιτίες είναι οι ξυλουργοί και τα εργαλεία τους , και η τελική αιτία είναι ο σκοπός για τον οποίο  κτίστηκε το σπίτι.

Ο Αριστοτέλης και οι οπαδοί του στην εποχή του  Μεσαίωνα έδωσαν έμφαση στην  τελική αιτία και τη καθαρή σκέψη. Η Επιστήμη καθιερώθηκε μόνο όταν η ανθρώπινη σκέψη απεγκλωβίστηκε από την τελική αιτία και την τυραννία του «γιατί». Η κινητήριος δύναμη για την επιστήμη ήταν η μετάβαση ,από την έμφαση στη καθαρή σκέψη και τη τελική αιτία (γιατί) και  επικεντρώθηκε σε παρατηρήσεις και την αποτελεσματική αιτία (πως) . Η επιστήμη έχει πλέον παραμερίσει την  Αριστοτελική έμφαση στο «γιατί» και μόνο η αποτελεσματική αιτία (πως) θεωρείται η αιτία με την έννοια του όρου  «αιτίας και αποτελέσματος" .

Όμως στις  ανθρώπινες δραστηριότητες και οι τέσσερις  τύποι των αιτιών είναι χρήσιμοι. Για παράδειγμα, ας σκεφτούμε  τη περιπέτεια εξερεύνησης της Σελήνης . Η αρχική  αιτία ήταν ένα δεκαετές πρόγραμμα ,σχεδιασμένο και χρηματοδοτούμενο από τη κυβέρνηση της Αμερικής .Η υλική αιτία είναι τα διάφορα υλικά μέσα για τη κατασκευή των πυραύλων και των διαστημόπλοιων ,των μέσω επικοινωνίας και των στολών των αστροναυτών. Η αποτελεσματική  αιτία είναι οι άνθρωποι και οι μηχανές που έκαναν την  εργασία κατασκευής και πραγματοποίησαν το πρόγραμμα. Η τελική αιτία είναι ο σκοπός , όπως φαίνεται στις δηλώσεις του Κένεντυ πχ να πατήσει πρώτος Αμερικάνος στη Σελήνη, και φυσικά η εξερεύνηση του εδάφους της Σελήνης και τα συνακόλουθα συμπεράσματα.  Η χρησιμότητα της έννοιας τελική αιτία είναι καθοριστική για τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Τώρα, όταν πάμε από την ανθρώπινη δραστηριότητα στη δραστηριότητα των ζώων, χάνουμε την αρχική αιτία. Ας σκεφτούμε ένα πουλί κτίζει μια φωλιά. Η υλική αιτία είναι αυτό από το οποίο είναι κτισμένη η φωλιά, η αποτελεσματική  αιτία είναι το ίδιο το πουλί και η τελική αιτία είναι να παρέχει ένα ασφαλές μέρος για να μεγαλώσουν τα μικρά τoυ. Αλλά η αρχική αιτία δεν υπάρχει. Είναι αμφίβολο το πουλί να έχει ένα σχέδιο για τη φωλιά.Μάλλον η φωλιά  κτίστηκε ως αποτέλεσμα των ενστικτωδών ενεργειών που προκαλούνται από την αποτελεσματική αιτία.

Μια παρόμοια ανάλυση υπάρχει και για απλούστερους οργανισμούς. Μια πρόσφατη μελέτη της ζύμης έδειξε γιατί  (με την έννοια της τελικής αιτίας) κύτταρα ζύμης δημιουργούν ομάδες κυττάρων :Η εξήγηση είναι για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της εξόρυξης θρεπτικών ουσιών από το περιβάλλον. Έτσι, στην αντιμετώπιση των ανθρώπων, των ζώων ή ακόμα και οι δραστηριότητες της μαγιάς , η επιστήμη μπορεί και απαντά το γιατί ή σε ερωτήσεις τελικής  αιτίας. Στην περίπτωση της ζύμης η αποτελεσματική  αιτία θα είναι η μέθοδος των κυττάρων μαγιάς που χρησιμοποιείται για να κάνει τη σύνδεση και η υλική αιτία   οι ουσίες που χρησιμοποιούνται για τη συγκόλληση.

Όταν πηγαίνουμε από το έμψυχο στα  άψυχα χάνουμε, εκτός από την αρχική αιτία,και τη  τελική αιτία. Ο Αριστοτέλης εξήγησε την πτώση αντικειμένων από την άποψη της τελικής αιτίας :Σύμφωνα με αυτήν  τα αντικείμενα θέλουν να είναι στη φυσική θέση τους που είναι στο κέντρο του σύμπαντος, το οποίο  ο Αριστοτέλης πίστευε ότι ήταν το κέντρο της γης.Ο λόγος που επιταχύνονται  καθώς πέφτουν είναι ότι είναι  περιχαρή που  πλησιάζουν στη  φυσική   θέση τους!!!!! . Ο Νεύτωνας, αντίθετα, πρότεινε  ως αποτελεσματική αιτία: τη βαρύτητα. Δεν ήταν ο στόχος, δηλαδή η τελική αιτία, μόνο μια αποτελεσματική αιτία. Ένα ποτάμι δεν ρέει με στόχο να φτάσει τη θάλασσα, αλλά  πάει όπου η βαρύτητα το τραβά. Ομοίως με την εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής, δεν έχει κάποιο σκοπό, αλλά μόνο πηγαίνει όπου η φυσική επιλογή την κατευθύνει. Αυτό φρικάρει   εκείνους τους ανθρώπους που επιμένουν στην αρχική  και τελική αιτία των φαινομένων. Με μεγάλη εφευρετικότητα,  έχουν προσπαθήσει να διορθώσουν  την κατάσταση, προτείνοντας ως αρχική  και τελική αιτία: την ευφυή σχεδίαση και τη θεϊστική εξέλιξη, αντίστοιχα.Ο ευφυής σχεδιασμός ισχυρίζεται ότι τουλάχιστον κάποιες από τις δομές που βρέθηκαν στους ζωντανούς οργανισμούς είναι το αποτέλεσμα της ευφυούς σχεδιασμού από έναν εξωτερικό παράγοντα και δεν είναι αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής, ενώ στη  θεϊστική εξέλιξη ότι η εξέλιξη αυτή ελέγχεται από τον Θεό να παράγει Homo Sapiens . Στις σκέψεις αυτές δεν υπάρχει η χρησιμότητα της εξέλιξης ώστε με βάση αυτή να προβλεφθεί μια μελλοντική μορφή οργανισμού. Ως εκ τούτου, δεν έχουν θέση στην επιστήμη. Είναι αυτή η έλλειψη χρησιμότητας και όχι ο ρόλος του υπερφυσικού παράγοντα που οδηγεί στην απόρριψή τους ως επιστήμη.

 Συνοψίζοντας : Για τις δραστηριότητες των ζωντανών  οργανισμών, η επιστήμη μπορεί και απαντά στο ερώτημα «γιατί»και εκχωρεί μια τελική αιτία. Ωστόσο, για τα μη έμβια όντα η επιστήμη δεν έχει βρει ότι η τελική  αιτία είναι ιδέα χρήσιμη  και την έχει περιορίσει  στην απλότητα και την οικονομία . Ο Αριστοτέλης, οι οπαδοί και οι μαθητές του έκαναν το λάθος του ανθρωπομορφισμού της φύσης και απέδωσαν σε  αυτήν αιτίες που είναι κατάλληλες μόνο για τον άνθρωπο ή, στην καλύτερη περίπτωση, τα ζωντανά πλάσματα.

Πηγή :www.quantumdiaries.οrg

Εικόνα:(Galileo Galilei,  1564 –  1642)  Ιταλός αστρονόμος, φιλόσοφος και φυσικός.