Δευτέρα 26 Δεκεμβρίου 2011

Μπορεί η επιστήμη να απαντήσει στην ερώτηση«Γιατί»;


Η ανάπτυξη της επιστήμης  συχνά παρουσιάζεται ως σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας,σύγκρουση ανάμεσα στο φυσικό και το υπερφυσικό. Αλλά ήταν εξίσου μια σύγκρουση , αν όχι περισσότερο, με τις  Αριστοτελικές έννοιες: μια αλλαγή από την έμφαση του Αριστοτέλη σχετικά με το «γιατί»των όντων ,στο   κυρίαρχο ρόλο του « πώς». Για να γίνει το «πώς»η επικρατούσα τάση, η επιστήμη χρειάστηκε να ξεπεράσει την αντίσταση, πρώτα και κύρια, από το ακαδημαϊκό κατεστημένο και δευτερευόντως από την εκκλησία. Η αντίληψη των Ακαδημαϊκών της εποχής ότι προέχει η ανεύρεση του «γιατί», εκπροσωπούμενη από τους μαθητές του Αριστοτέλη και τη σχολαστική παράδοση, ήταν τουλάχιστον εξίσου ηχηρή στην καταδίκη του Γαλιλαίου  όπως και της Εκκλησίας.Ο Γαλιλαίος, ξεκινώντας από φοιτητής και για το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του, ήταν σε σύγκρουση με τους  Φυσικούς Φιλοσόφους. (Τους οποίους δεν θα τους αποκαλούσαμε επιστήμονες με τη σημερινή σημασία).Η διαμάχη του με την εκκλησία ήταν κυρίως προς το τέλος της καριέρας του, αφού ήταν πενήντα ετών και πιο σοβαρά, όταν ήταν σχεδόν εβδομήντα. Η ίδια η εκκλησία, ακόμη και σήμερα επικαλείται τις γνωμοδοτήσεις των Φυσικών Φιλοσόφων για να δικαιολογήσει την καταδίκη της  ιδέας ότι η γη κινείται. Στο τέλος η επιστήμη και οι διαδόχοι του Γαλιλαίου νίκησαν  και η Φυσική Φιλοσοφία του Αριστοτέλη ηττήθηκε:To γεωκεντρικό σύστημα,  με μια σταθερή γη,και ένα τέλειο ουρανό  (η κυκλική τροχιά των πλανητών τροχιών και η τέλεια σφαιρικοί πλανήτες),ανατράπηκε οριστικά με τη διατύπωση των νόμων  του Κέπλερ. Βέβαια υπάρχει η απορία γιατί οι φιλόσοφοι περνούν ακόμα τόσο πολύ χρόνο στη μελέτη του Αριστοτέλη; 
Ωστόσο, ο Αριστοτέλης είχε μερικές καλές ιδέες που δυστυχώς εγκαταλείφτηκαν. Μια τέτοια ιδέα, είναι η κατάταξη των αιτιών που δίνεται από τον Αριστοτέλη. Οι τέσσερις τύποι αιτιών που εντοπίστηκαν είναι η αρχική  ,η υλική,η αποτελεσματική και η αιτία του τελικού σκοπού. Πίστευε ότι οι τέσσερις αυτές αιτίες ήταν αναγκαίες και επαρκείς για να εξηγήσει οποιαδήποτε φαινόμενα. Η αρχική αιτία είναι το σχέδιο , η υλική αιτία είναι αυτό από το οποίο είναι φτιαγμένο κάθε τι, η αποτελεσματική αιτία είναι το «πώς», και η τελική αιτία είναι το «γιατί». Στην οικοδόμηση ενός σπιτιού ,η αρχική  αιτία είναι ο σχεδιασμός και αποτελεί το πρώτο βήμα, η υλική αιτία είναι αυτό από το οποίο είναι κτισμένο  (το ξύλο, τούβλο, γυαλί, κλπ), οι αποτελεσματικές αιτίες είναι οι ξυλουργοί και τα εργαλεία τους , και η τελική αιτία είναι ο σκοπός για τον οποίο  κτίστηκε το σπίτι.
Ο Αριστοτέλης και οι οπαδοί του στην εποχή του  Μεσαίωνα έδωσαν έμφαση στην  τελική αιτία και τη καθαρή σκέψη. Η Επιστήμη καθιερώθηκε μόνο όταν η ανθρώπινη σκέψη απεγκλωβίστηκε από την τελική αιτία και την τυραννία του «γιατί». Η κινητήριος δύναμη για την επιστήμη ήταν η μετάβαση ,από την έμφαση στη καθαρή σκέψη και τη τελική αιτία (γιατί) και  επικεντρώθηκε σε παρατηρήσεις και την αποτελεσματική αιτία (πως) . Η επιστήμη έχει πλέον παραμερίσει την  Αριστοτελική έμφαση στο «γιατί» και μόνο η αποτελεσματική αιτία (πως) θεωρείται η αιτία με την έννοια του όρου  «αιτίας και αποτελέσματος" .
Όμως στις  ανθρώπινες δραστηριότητες και οι τέσσερις  τύποι των αιτιών είναι χρήσιμοι. Για παράδειγμα, ας σκεφτούμε  τη περιπέτεια εξερεύνησης της Σελήνης . Η αρχική  αιτία ήταν ένα δεκαετές πρόγραμμα ,σχεδιασμένο και χρηματοδοτούμενο από τη κυβέρνηση της Αμερικής .Η υλική αιτία είναι τα διάφορα υλικά μέσα για τη κατασκευή των πυραύλων και των διαστημόπλοιων ,των μέσω επικοινωνίας και των στολών των αστροναυτών. Η αποτελεσματική  αιτία είναι οι άνθρωποι και οι μηχανές που έκαναν την  εργασία κατασκευής και πραγματοποίησαν το πρόγραμμα. Η τελική αιτία είναι ο σκοπός , όπως φαίνεται στις δηλώσεις του Κένεντυ πχ να πατήσει πρώτος Αμερικάνος στη Σελήνη, και φυσικά η εξερεύνηση του εδάφους της Σελήνης και τα συνακόλουθα συμπεράσματα.  Η χρησιμότητα της έννοιας τελική αιτία είναι καθοριστική για τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Τώρα, όταν πάμε από την ανθρώπινη δραστηριότητα στη δραστηριότητα των ζώων, χάνουμε την αρχική αιτία. Ας σκεφτούμε ένα πουλί κτίζει μια φωλιά. Η υλική αιτία είναι αυτό από το οποίο είναι κτισμένη η φωλιά, η αποτελεσματική  αιτία είναι το ίδιο το πουλί και η τελική αιτία είναι να παρέχει ένα ασφαλές μέρος για να μεγαλώσουν τα μικρά τoυ. Αλλά η αρχική αιτία δεν υπάρχει. Είναι αμφίβολο το πουλί να έχει ένα σχέδιο για τη φωλιά.Μάλλον η φωλιά  κτίστηκε ως αποτέλεσμα των ενστικτωδών ενεργειών που προκαλούνται από την αποτελεσματική αιτία.
Μια παρόμοια ανάλυση υπάρχει και για απλούστερους οργανισμούς. Μια πρόσφατη μελέτη της ζύμης έδειξε γιατί  (με την έννοια της τελικής αιτίας) κύτταρα ζύμης δημιουργούν ομάδες κυττάρων :Η εξήγηση είναι για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της εξόρυξης θρεπτικών ουσιών από το περιβάλλον. Έτσι, στην αντιμετώπιση των ανθρώπων, των ζώων ή ακόμα και οι δραστηριότητες της μαγιάς , η επιστήμη μπορεί και απαντά το γιατί ή σε ερωτήσεις τελικής  αιτίας. Στην περίπτωση της ζύμης η αποτελεσματική  αιτία θα είναι η μέθοδος των κυττάρων μαγιάς που χρησιμοποιείται για να κάνει τη σύνδεση και η υλική αιτία   οι ουσίες που χρησιμοποιούνται για τη συγκόλληση.
Όταν πηγαίνουμε από το έμψυχο στα  άψυχα χάνουμε, εκτός από την αρχική αιτία,και τη  τελική αιτία. Ο Αριστοτέλης εξήγησε την πτώση αντικειμένων από την άποψη της τελικής αιτίας :Σύμφωνα με αυτήν  τα αντικείμενα θέλουν να είναι στη φυσική θέση τους που είναι στο κέντρο του σύμπαντος, το οποίο  ο Αριστοτέλης πίστευε ότι ήταν το κέντρο της γης.Ο λόγος που επιταχύνονται  καθώς πέφτουν είναι ότι είναι  περιχαρή που  πλησιάζουν στη  φυσική   θέση τους!!!!! . Ο Νεύτωνας, αντίθετα, πρότεινε  ως αποτελεσματική αιτία: τη βαρύτητα. Δεν ήταν ο στόχος, δηλαδή η τελική αιτία, μόνο μια αποτελεσματική αιτία. Ένα ποτάμι δεν ρέει με στόχο να φτάσει τη θάλασσα, αλλά  πάει όπου η βαρύτητα το τραβά. Ομοίως με την εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής, δεν έχει κάποιο σκοπό, αλλά μόνο πηγαίνει όπου η φυσική επιλογή την κατευθύνει. Αυτό φρικάρει   εκείνους τους ανθρώπους που επιμένουν στην αρχική  και τελική αιτία των φαινομένων. Με μεγάλη εφευρετικότητα,  έχουν προσπαθήσει να διορθώσουν  την κατάσταση, προτείνοντας ως αρχική  και τελική αιτία: την ευφυή σχεδίαση και τη θεϊστική εξέλιξη, αντίστοιχα.Ο ευφυής σχεδιασμός ισχυρίζεται ότι τουλάχιστον κάποιες από τις δομές που βρέθηκαν στους ζωντανούς οργανισμούς είναι το αποτέλεσμα της ευφυούς σχεδιασμού από έναν εξωτερικό παράγοντα και δεν είναι αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής, ενώ στη  θεϊστική εξέλιξη ότι η εξέλιξη αυτή ελέγχεται από τον Θεό να παράγει Homo Sapiens . Στις σκέψεις αυτές δεν υπάρχει η χρησιμότητα της εξέλιξης ώστε με βάση αυτή να προβλεφθεί μια μελλοντική μορφή οργανισμού. Ως εκ τούτου, δεν έχουν θέση στην επιστήμη. Είναι αυτή η έλλειψη χρησιμότητας και όχι ο ρόλος του υπερφυσικού παράγοντα που οδηγεί στην απόρριψή τους ως επιστήμη.
 Συνοψίζοντας : Για τις δραστηριότητες των ζωντανών  οργανισμών, η επιστήμη μπορεί και απαντά στο ερώτημα «γιατί»και εκχωρεί μια τελική αιτία. Ωστόσο, για τα μη έμβια όντα η επιστήμη δεν έχει βρει ότι η τελική  αιτία είναι ιδέα χρήσιμη  και την έχει περιορίσει  στην απλότητα και την οικονομία . Ο Αριστοτέλης, οι οπαδοί και οι μαθητές του έκαναν το λάθος του ανθρωπομορφισμού της φύσης και απέδωσαν σε  αυτήν αιτίες που είναι κατάλληλες μόνο για τον άνθρωπο ή, στην καλύτερη περίπτωση, τα ζωντανά πλάσματα.
Πηγή :www.quantumdiaries.οrg
Εικόνα:(Galileo Galilei 1564 –  1642)  Ιταλός αστρονόμοςφιλόσοφος και φυσικός.


8 σχόλια:

kariatida62 είπε...

Ήρθα χτες και διάβασα το άρθρο. Δυσκολεύτηκα να καταλάβω το συμπέρασμα στο τέλος και το άφησα να το ξαναδιαβάσω σήμερα με μεγαλύτερη ηρεμία. Καταλήγει:
"Ο Αριστοτέλης, οι οπαδοί και οι μαθητές του έκαναν το λάθος του ανθρωπομορφισμού της φύσης και απέδωσαν σε αυτήν αιτίες που είναι κατάλληλες μόνο για τον άνθρωπο ή, στην καλύτερη περίπτωση, τα ζωντανά πλάσματα."
Aναρωτιέμαι πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει... να δώσουν αιτίες ύπαρξης για μη έμβια όντα?
Τι νόημα θα είχαν όλα αν δεν υπήρχε ζωή?
Η δική μου φτωχή λογική σε ένα συμπέρασμα καταλήγει. Οτι όλα υπάρχουν για να επιτρέψουν την ζωή!
΄Εστω κι'αν οι ρόλοι τους δεν διακρίνονται απο πρώτη εκτίμηση, έστω κι'αν αυτοί είναι επικουρικοί.
Καλώς ήρθα και καλώς σε ξαναβρήκα...δεν νομίζω ν'άργησα πολύ και να σου έλειψα?
Μελομακαρονάκι φάγαμε?χαχαχαχαχχαχαχα!

Y.G. Γιατί ας πούμε να πω στον κόπο να αγοράσω μελομακάρονα(σιγά μη καθόμουν να τα φτιάξω μόνη μου)αν το Αστέρι μου, δεν τα δοκίμαζε? :))

α Κενταύρου είπε...

Η δική μου φτωχή λογική σε ένα συμπέρασμα καταλήγει. Οτι όλα υπάρχουν για να επιτρέψουν την ζωή!

Αυτό που λες είναι η ανθρωπική αρχή.
"Οι ιδιότητες του σύμπαντος πρέπει να είναι τέτοιες ώστε, κάποια στιγμή, να μπορεί να αναπτυχθεί ζωή."
Αυτή η αρχή έχει καταρριφθεί διότι σήμερα πλέον μιλάμε για Πολυσύμπαντα ή τμήματα του σύμπαντος όπου έχουν δομή που δεν επιτρέπει τη ζωή.Δεν δεχόμαστε ότι όλα στο σύμπαν είναι κατασκευασμένα για να εξυπηρετήσουν τον άνθρωπο και τη ζωή.
Είναι σαφές ότι για τα έμβια όντα μπορούμε να δώσουμε μια εξήγηση μια τελική αιτία ένα γιατί και όχι πλήρη ,δεν μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα πια η σκοπιμότητα της ζωής .Για τα άβια αδυνατεί η επιστήμη να δώσει μια αρχική και τελική αιτία ,αλλά δεν κρίνει ότι είναι ιδέα χρήσιμη διότι οδηγεί σε λάθος αποτελέσματα έξω από τη σφαίρα της επιστήμης.
Αναφέρεται το παράδειγμα της πτώσης των σωμάτων όπου για τον Αριστοτέλη η πέτρα πέφτει γιατί ο τελικός της στόχος είναι να πάει στο κέντρο της Γης(Επικεντρωνόμαστε στο γιατί)ενώ η επιστήμη επικεντρώνεται στην υλική ουσία και στο πως πέφτει, ποια αποτελεσματική αιτία την ωθεί?(βαρύτητα)Μπορούμε να μελετάμε τη φύση να αποκτάμε γνώσεις χωρίς να αναζητούμε αρχική αιτία και τελική αιτία οι οποίες προς το παρόν είναι αντικείμενο της Μεταφυσικής όχι της επιστήμης.Είναι εμφανές ότι ο άνθρωπος αδυνατεί να δώσει απαντήσεις στα πλέον βασικά ερωτήματα και καταφεύγει σε αυθαίρετες απόψεις χωρίς να έχει ένα στοιχείο για να στηρίξει αυτές τις απόψεις λέγοντας ότι υπάρχουν πράγματα που μπορείς να τα προσεγγίσεις με τη πίστη δηλαδή τα δόγματα .Υπάρχουν όμως τόσα διαφορετικά δόγματα από το Βουδισμό μέχρι τις απόψεις της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας.
Και τώρα επί της ουσίας φάγαμε και μελομακαρονάκι αγοραστό.Του χρόνου ελπίζουμε σε χειροποίητο.

kariatida62 είπε...

Xμ!"Αυτή η αρχή έχει καταρριφθεί διότι σήμερα πλέον μιλάμε για Πολυσύμπαντα ή τμήματα του σύμπαντος όπου έχουν δομή που δεν επιτρέπει τη ζωή"
Είμαστε σίγουροι πως δεν επιτρέπουν μια ζωή με την δική μας έννοια. Ή δεν ξέρουμε πώς θα διαμορφωθούν στο μέλλον οι συνθήκες για να επιτραπεί μία μορφή ζωής. Κανείς δεν έχει πάει στους πλανήτες αυτούς για τους οποίους αναφέρεσαι.
Επίσης δεν μπορούμε να ξερουμε πως θα λειτουργούσαν τα πολυσύμπαντα αν δεν υπήρχαν τα τμήματα στα οποία δεν υπάρχει ζωή.
Θέλω να πω πως ίσως ο πλανήτης γη να μην είχε διαμορφώσει τις συνθήκες εκείνες που επέτρεψαν την ζωή αν δεν υπήρχαν και οι άλλοι πλανήτες.
Κάποια αιτία θα υπάρχει!
Το να έχω πίστη στ'ότι για τα πάντα υπάρχει σκοπός και αιτία εφ'όσον δεν μπορώ ακόμα να το αποδείξω δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει!
Οι θρησκείες καλυπτουν το συναισθηματικό κομμάτι του ανθρώπου, πληρώνουν την μοναξιά του, δεν φιλοδοξούν να ερμηνεύσουν! Και νομίζω πως το πετυχαίνουν...

α Κενταύρου είπε...

Συμπερασματικά με τη μέθοδο της επαγωγής που κατά το φιλόσοφο ΗUME δεν είναι ασφαλές κριτήριο για την αλήθεια, μετά τη μεγάλη έκρηξη αφού δημιούργήθηκε ζωή σε ένα σημείο του σύμπαντος θα υπάρχει και σε άλλα.Aλλά ο HUME απορρίπτει την αιτιότητα. Η απόρριψη της αιτιότητας εκ μέρους του ΗUME υπονοεί απόρριψη των επιστημονικών νόμων, που είναι βασισμένοι στη γενική αντίληψη ότι ένα γεγονός κατ' ανάγκη προκαλεί ένα άλλο και εκ προβλέψεως πάντοτε θα το προκαλεί.Η αίσθηση η αντίληψη που αποκτά ο άνθρωπος για τα πράγματα και τελικά γίνεται πεποίθηση δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και επομένως η προσέγγιση της ουσίας των γεγονότων είναι αδύνατη.
Για τις Θρησκείες πάλι καταφεύγουμε στο HUME. Oι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να σκέπτονται με όρους αιτίας-αποτελέσματος και να υποθέτουν την αξιοπιστία των αντιλήψεών τους γιατί διαφορετικά θα τρελαίνονταν.
H αίσθηση της πραγματικότητας με όποιον τρόπο δημιουργείται δεν είναι πάντα η πραγματικότητα.

MelidonisM είπε...

Μέχρι να βρουν το πώς,
θα γίνω 'γω καπνός.
Το αύριο εντέλει
ζει ο Αριστοτέλης.
Τα φυσικά του λάθη
ακόμα τα διδάσκει.
Δάσκαλοι με συνέπεια
ζητούν την εντελέχεια!

..........................

Μπράβο για τη μετάφραση.
Βρήκα και στο αγγλικό
το παρακάτω αισιόδοξο
σχόλιο

Traditional Catholicism is the truth. Science is the truth. They cannot be opposed. It doesn’t matter what science proves, nor what scientists discover. If science offers the truth, then traditional Catholicism cannot contradict it, and doesn’t contradict it.
...............
:-)
Καλές Γιορτές, Καλή Χρονιά
με νόημα και σκοπό για μας,
τα έμβια ορφανά.

α Κενταύρου είπε...

Traditional Catholicism is absolutely not opposed to, nor in conflict with, science.
Tο θέμα είναι ότι η επιστήμη δεν θέλει να έχει καμιά σχέση με τη Θρησκεία.Ο δογματισμός είναι έξω από τη φιλοσοφία της επιστήμης.
Αν και η επιστήμη έχει δόγματα που τα λέει αρχές ,μόνο που αυτές τις αρχές πολλές φορές τις έχει αναθεωρήσει .Η θρησκεία προσπαθεί να έχει σύμμαχο την επιστήμη όχι για να υπηρετήσει την αλήθεια αλλά για να στηρίξει τις απόψεις της.
Βέβαια αυτό το Θρησκευτικό παραμύθι επιστήμονες και μη το δέχονται και το λένε Χριστούγεννα και πνεύμα των Χριστουγέννων ,είναι αυτό που μας αλλάζει τη καθημερινότητα και μας φέρνει κοντά αυτές τις μέρες και θυμόμαστε τη κοινωνική αλληλεγγύη.

to alataki είπε...

Οι φυσικοί λέτε πως η δημιουργία είναι μια αλληλουχία (τυχαίων;) χημικών αντιδράσεων, ή κάνω λάθος;
Στην περίπτωση αυτή η επιστήμη οφείλει να βρει το "πώς", και όχι το "γιατί".
Αλλά δεν θεωρώ ότι αυτό θα συμβεί τουλάχιστον τα επόμενα 200 χρόνια.
Υπάρχουν και οι πάσης φύσεως σκοπιμότητες που ίσως εμποδίζουν την ανεξάρτητη έρευνα, ίσως ακόμη και οι περιορισμένες δυνατότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου.

a-kentavrou είπε...

@alataki
Iσως όπως λες οι περιορισμένες άν πράγματι είναι περιορισμένες οι δυνατότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου θα αναγκάζουν τον άνθρωπο σε Μεταφυσικές αναζητήσεις όσο για την επιστήμη η πρόοδος της πάλι εξαρτάται από τις δυνατότητες του εγκεφάλου.